Trouw blij­ven aan je ide­aal loont! Dr Mach­teld Hu­ber, In­sti­tu­te for Po­si­ti­ve He­alth

"Ik ben huisarts van origine. In mijn jonge doktersjaren ben ik vier keer ziek geweest. Ik leerde daardoor dat patiënt zijn veel meer was dan dat ik in mijn opleiding had geleerd. De eerste keer werd ik acuut ziek op het moment dat mijn moeder te horen kreeg dat ze een hersentumor had. Ik bleek een zware ontsteking te hebben waar ik ook aan ben geopereerd. Toen die ziekte voorbij was merkte ik dat de relatie met mijn moeder ineens anders voelde. We hadden altijd een moeilijke relatie gehad, maar toen voelde ik ineens warmte richting haar. De ziekte die acuut de kop op had gestoken, was al in mijn vroege jeugd in een wat andere vorm aanwezig geweest, maar ik had er al tientallen jaren geen last meer van gehad. Deze ontsteking was een soort laatste uitbarsting waarmee wat afreageerde. Toen ik dat besefte, begreep ik ineens de veranderde relatie met mijn moeder. Het leek alsof ik de pijn en moeilijkheden uit het verleden had opgeruimd waardoor ik met een open blik naar haar als mijn moeder kon kijken. Door dit gebeuren heb ik mijn moeder de laatste maanden van haar leven vredig kunnen begeleiden naar haar levenseinde en zijn we uiteindelijk als vriendinnen uit elkaar gegaan".

Na deze intensieve periode ging ik weer aan de slag als huisarts, maar al vrij snel viel ik weer uit vanwege een andere ziekte en daarna nog twee andere ziektes. Deze intensieve perioden van ziekte heb ik gebruikt om te ervaren hoe een patiënt zich voelt. Ik heb nadrukkelijk gezocht naar wat je nodig hebt om te herstellen. Ik kon gaandeweg steeds beter waarnemen wat mijn lijf nodig had om sterker te worden. Ik luisterde secuur naar de behoeftes van mijn lijf. Als ik voelde dat bewegen mij goed zou doen, dan ging ik wandelen. Als ik behoefte had aan rust, dan ging ik slapen. Net als dieren bezitten wij mensen een instinct dat ons vertelt wat we nodig hebben. Je lijf geeft subtiel maar duidelijk haar behoefte aan. Door de jaren heen zijn wij als mens de connectie met ons lijf en al haar signalen kwijtgeraakt. Ik ben er werk van gaan maken om die connectie te herstellen en naar mijn lijf te luisteren. Dat werkte uitstekend.

Na ongeveer 5 jaar was ik weer beter. Op dat moment koos ik ervoor om niet door te gaan als huisarts. Ik vond op basis van mijn ervaringen dat de zorg tekortschoot en dat er zoveel meer aan mensen kon worden geboden. Ik had gemerkt tijdens mijn eigen ziektes dat ik veel dingen kon doen om me beter te voelen. Die kennis wilde ik aan de zorg toevoegen, maar dan zou ik wel met wetenschappelijke bewijzen moeten komen. Daarom ben ik op mijn 35ste onderzoeker geworden en daarnaast ben ik, om toch iets medisch praktisch te blijven doen, gaan werken met beschadigde mensen. Ik wilde weten in hoeverre zij hun beschadigingen te boven konden komen en wat hen hielp om te herstellen. De eerste periode werkte ik met drugsverslaafde mensen en later heb ik met mensen met een oorlogstrauma gewerkt. Voor mij was een carrière niet van belang. Ik wilde gewoon doen wat ik zinvol vond.

Er werd mij, op het onderzoeksinstituut waar ik werkte, op een gegeven moment gevraagd of ik voedingsonderzoek wilde gaan doen. De vraag was welke kwaliteit in voeding goed was voor de mens. Boeren kunnen namelijk van alles aan kwaliteit beïnvloeden. We zijn o.a. onderzoek gaan doen naar verschillende teeltmethoden en wat het effect daarvan is op de gezondheid van dier en mens. Wij vonden verschillen in veerkracht, maar werden geconfronteerd met de uitdaging dat als je dat gezondheid wilt noemen, dat het dan aan de definitie van gezondheid moest voldoen. Hierdoor kwamen we in het onderzoek uiteindelijk in de problemen, want de definitie van gezondheid bleek mooi maar onwerkbaar te zijn. Deze luidt volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als volgt: 'Gezondheid is een toestand van compleet welbevinden lichamelijk, psychisch en sociaal, en niet alleen de afwezigheid van ziekten en gebreken.'

Ik ben op een gegeven moment in contact gekomen met de voorzitter van de Gezondheidsraad, tevens hoogleraar huisartsgeneeskunde. Hij herkende de bezwaren die ik had tegen de WHO-definitie van gezondheid. De lat voor wat gezond mocht worden genoemd lag zo hoog, dat eigenlijk niemand 'gezond' kan worden genoemd. Mijn vraag aan hem was of we niet op zoek moesten naar een nieuwe omschrijving. Hij heeft mij toen de opdracht gegeven om mensen te gaan polsen.  Ik ben naar Den Haag gestuurd en de mensen daar herkenden het probleem. Ik kreeg de opdracht om een internationale conferentie te organiseren waar we twee dagen gediscussieerd hebben over de vraag hoe wij vandaag de dag gezondheid zouden omschrijven. Uit deze conferentie is een nieuwe omschrijving/definitie voortgekomen: 'Gezondheid als het vermogen je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale fysieke en emotionele uitdagingen van het leven'. Later werkten we dat uit in een breed gezondheidsbegrip. Het bleek niet langer over afwezigheid van ziekte te gaan: gezondheid gaat over het hele leven. Gezondheid wordt hiermee in termen van veerkracht, functioneren en eigen regie gezien.

Het draagvlak voor deze nieuwe definitie was enorm groot. Vooral patiënten waren er blij mee. Zij werden eindelijk in hun kracht aangesproken. Natuurlijk hadden zij een ziekte, maar er bleef een groot gedeelte over waarin zij als gezond werden aangesproken. Er is op deze manier aandacht voor de hele mens! Na het vaststellen van de nieuwe definitie moesten er handen en voeten worden gegeven aan het werken ermee. Aan verschillende doelgroepen (verzekeraars, burgers, patiënten, artsen etc.) legde ik de vraag voor: 'Waar kijk jij naar als je gezondheid moet beoordelen?'. Dit werden de indicatoren voor gezondheid. De vervolgvraag was of zij vonden dat de genoemde indicator(en) hoorde bij de omschrijving van gezondheid. Deze exercitie leverde 556 verschillende termen/indicatoren op. Samen met patiënten en wetenschappers ben ik aan de slag gegaan om deze te clusteren. Hierdoor konden we 6 hoofdgebieden definiëren met daaronder verschillende subgroepen. Deze hoofdgebieden zijn: Lichamelijk, mentaal, zingeving, kwaliteit van leven, sociaal maatschappelijk functioneren & dagelijkse functioneren. Deze hoofdgroepen hebben we voorgelegd aan verschillende groepen. Hier bleken de meningen toch enorm te verschillen over wat nu wel en niet bij gezondheid hoort, met name tussen artsen en patiënten. Het toonde binnen een wetenschappelijk onderzoek aan wat ik zelf ook als patiënt had ervaren: De arts focust zich op de medische beoordeling van de situatie, terwijl er daarnaast natuurlijk meer aspecten een rol spelen die aandacht behoeven, wat de patiënt betreft.

De vraag was wat ik met deze situatie moest. Als je doelgroepen moet gaan overtuigen om iets te gebruiken waar zij in essentie niet achter staan, lek je energie. Ik heb dat pad dus niet gekozen. Ik heb ervoor gekozen de mening van de patiënten te volgen, omdat in de zorg iedereen 'de patiënt centraal stelt'. Voor hun brede opvatting heb ik de term Positieve Gezondheid gekozen. Deze term representeert de methode waarbij breed gekeken wordt naar de situatie van de patiënt. Deze Positieve Gezondheid heb ik in een spinnenweb gezet waar je de verschillende gebieden in kan scoren. Ik promoveerde op dit onderwerp toen ik 63 jaar oud was. Er werd een artikel over geschreven in NRC en vanaf dat moment explodeerde het! Iedereen riep dat deze methode echt vernieuwend was. Daar waar ik in alle stilte bijna 30 jaar bezig was geweest met onderzoek, stond ik ineens in de schijnwerpers. Ik realiseerde me dat het altijd mijn drijfveer was geweest om de zorg anders te laten kijken naar de patiënt. Door het onderzoek wat ik binnen de voedingswereld was gaan doen, was dit hoofddoel een beetje naar de achtergrond verdwenen. En toen, op 63-jarige leeftijd, kwam het in alle kracht weer naar voren en bleek alles wat ik tot dan toe had gedaan, mij op het punt gebracht te hebben waar ik altijd had willen komen.

Het spinnenweb is geen meetinstrument maar een gespreksinstrument. Bij iedere term moet je jezelf scoren. Je geeft weer in hoeverre je het eens bent met de uitgangspunten binnen de diverse hoofdgebieden. Door dat te doen ontstaat er een zogenaamd gezondheidsoppervlak. Dokters en verpleegkundigen vragen vervolgens niet naar het waarom van de lage scores, maar stellen de vragen: 'Wat is voor jou belangrijk en waar zou jij mee aan de slag willen?'. Voor de zorg is dat het vernieuwende. Iedereen in de zorg is er voornamelijk op gericht jou te adviseren wat je moet gaan doen. Dat moeten ze afleren en vervangen door een methode waarin ze 'het andere gesprek' aangaan en waarin zij vragen wat voor de patiënt belangrijk is. De relatie wordt dan omgekeerd: in plaats van de arts die je vertelt wat je moet doen is de arts een facilitator in het bereiken van een situatie waarin de patiënt zich goed voelt. Als de patiënt merkt dat er naar hem geluisterd wordt, dan zal hij gaan vertellen wat hij nodig heeft. Dit model en deze manier van werken bevordert de zelfreflectie bij de patiënt en daagt hen uit te bedenken wat zij echt graag willen in hun leven. Het hele model is erop vervolgens op gericht om mensen te bewegen om dat dan ook te gaan doen. Als mensen gaan voor wat zij echt belangrijk vinden, merk je dat ze weer lichtjes in hun ogen krijgen.

Institute for Positive Health is een ANBI stichting. Deze stichting heeft een paradigmaverandering in de zorg tot doel. Zodra deze verandering gerealiseerd is, heft de stichting zichzelf op.  Ik heb de belastingdienst bij de oprichting van deze stichting moeten overtuigen dat wij de ANBI status verdienden Een instelling kan alleen een ANBI zijn, als ze zich voor minstens 90% inzet voor het algemeen nut. De belastingdienst was van mening dat mijn stichting voornamelijk ten gunste van mijn eigen belang werd opgericht. De stichting verspreidt namelijk de 'Machteld Huber'-manier van werken, zo meende zij. Ik heb daarop één jaar lang voor niets gewerkt. Hiermee wilde ik aantonen dat zij ongelijk hadden. Nadat ik dat had gedaan kende de belastingdienst met terugwerkende kracht de ANBI status toe. Een prachtig succes vind ik nog steeds!

De stichting helpt met het implementeren van het werken met Positieve Gezondheid. We hebben een training ontwikkeld waarin professionals leren werken met de methodiek. In deze training wordt het voeren van het andere gesprek geoefend. Dat is voor veel zorgprofessionals ontzettend moeilijk. Zij moeten leren hun mond te houden en met aandacht te luisteren. Dat is een grote verandering voor hen: in plaats van het beste te willen verzinnen voor de ander, zullen ze moeten afwachten waar de ander zelf mee komt. In deze training laten wij ze voelen hoe het is als iemand écht naar je luistert. Wat we merken is dat als mensen doorhebben wat het doet als er echt naar je geluisterd wordt, dat ze dan in beweging komen en deze manier van werken gaan gebruiken in hun eigen praktijk. Zo hebben we voorbeelden van huisartsen die meer spreekuurtijd claimen bij de verzekeraar omdat zij met deze methodiek willen gaan werken. De verzekeraar denkt op zijn beurt na over een ander betalingsmodel. Er ontstaat daardoor van binnenuit een verandering in het zorgsysteem.

Ik wil deze verandering van werken laten dragen door degenen die er echt iets in zien. Dat betekent dat het langzaam zal gaan. Dat is juist wat ik wil. Het moet geen hype worden die na een aantal jaren  weer in een la belandt Deze cultuurverandering kost gewoon tijd. We verleiden mensen met deze manier van denken en werken. Alleen maar mensen die het herkennen en die er blij van worden gaan ermee werken. Zij worden ambassadeur van deze methodiek. Waar ik ontzettend trots op ben is dat wij van de provincie Limburg de vraag kregen of we hen wilde helpen in het bereiken van hun doelstelling om de eerste Positief Gezonde Provincie van Nederland te worden. Ze nemen daar 3 jaar de tijd voor. Wij hebben een plan van aanpak gemaakt waarmee we willen inspireren. Ik heb zo'n 160 lezingen gegeven. Ik weet dat er bij iedere lezing tenminste een paar mensen geïnspireerd raken en deze mensen faciliteren we vervolgens in het bereiken van hun doelen.

Het menselijke terugbrengen in de zorg is mijn drijfveer en ik merk dat deze ambitie momenteel op heel veel plekken resoneert. Blijkbaar wil men hetzelfde als ik en biedt de Positieve Gezondheidsbenadering herkenbare handvatten om dat doel te bereiken. Zo heeft de grootste ziektekostenverzekeraar in België haar naam veranderd in Gezondheidsfonds op basis van de Positieve Gezondheid van Machteld Huber. Er is een boek in het Japans verschenen met daarop een tulpje en Positieve Gezondheid – het is al een exportproduct. IJsland wil om en ik krijg verzoeken vanuit Canada, Australië en ga zo maar door. Ik ben natuurlijk wel al 30 jaar bezig met dit ideaal en nu merk ik dat iedereen om mij heen deze verandering herkent en omarmt. Ik ben aan het oogsten en word erin bevestigd dat trouw blijven aan je ideaal uiteindelijk loont!